Faizler

Klasik İktisadi Düşünceye göre  faiz, bugünkü tüketimden vazgeçmenin bedelidir ve faiz oranı mal piyasasında belirlenir, yani tasarruf ile yatırımların eşitlendiği noktadadır.
Keynese göre likiditeden vazgeçmenin bedelidir ve faiz oranı para arzının para talebine eşitlendiği noktada belirlenir. Daha bir çok şekilde tanımlayabiliriz; borç veren için getiri, borç alan için maliyet vb.

Piyasada farklı türlerde faiz oranı vardır. Bunlardan bazılarını açıklayalım.

Nominal Faiz: Ekonomik birimlerin borçlanma işlemlerinde kullandığı faiz oranıdır. Bankaların mevduatlar için açıkladığı faiz de nominal faizdir. Bir de Net Nominal Faiz vardır,bu ise kesilen stopaj oranının faizden düşülmesiyle hesaplanır.

Reel Faiz: Bir ekonomik veriye reel diyebilmek için enflasyondan arındırılması gerekmektedir. Faiz açısından da böyledir. Nominal Faizin enflasyon oranına göre düzeltilmiş haline reel faiz denir ve şu şekilde hesaplanır: (reel faiz = nominal faiz - beklenen enflasyon) Bu eşitlik Fisher Denkliği olarak bilinir.
Örneğin, nominal faiz %12, beklenen enflasyon da % 9 olsun. Böylelikle reel faiz 0.12 - 0.09 = 0.03 yani %3' lük bir reel faiz vardır. (Reel faizin pozitif olması önemlidir çünkü tasarrufları teşvik eder. Ne kadar çok tasarruf o kadar çok yatırım anlamına gelir.)

Bir de Düzeltilmiş Fisher Denkliği var, bu bize hesaplamada daha net sonuçlar verir: [ reel faiz = ((1 + nominal faiz) / (1 + beklenen enflasyon)) - 1]. Bu durumda reel faiz % 2,75 oluyor.

Gösterge Faiz: Vadesine 2 yıl kalan, 3 ayda bir kupon ödemesi bulunan, alım satım hacmi olarak piyasada en çok işlem gören devlet tahvillerinin ikincil piyasada oluşan faizine denir.

Bir Hafta Vadeli Repo İhale Faizi: 1 Haziran 2018 tarihinden itibaren Merkez Bankasının Politika Faizi olarak kullanılmaktadır. Merkez Bankası bir haftalığına bankaların ellerinde bulunan tahvilleri alıyor, karşılığını % 12 faizle borç olarak veriyor. Bankalar da bir hafta sonra aldıkları borcu ve % 12' lik faizi Merkez Bankasına ödüyor ve tahvillerini geri alıyor.

Gecelik Borç Verme Faizi: Bankalar, Merkez Bankasından bir geceliğine borç alıp ertesi gün faizi ile birlikte ödüyor. Şuan gecelik borç alma faiz oranı % 10.50 , borç verme faiz oranı % 13.50 düzeyinde bulunuyor. Burada asıl mesele paraya olan ihtiyaç değildir. Bankalar yasaları gereği açık vermeden kapanmak zorundadır, hesaplarını kapatabilmek için alıp verirler.

Geç Likidite Penceresi: Merkez Bankasının son borç veren makam olarak, gün sonu ödeme sistemlerinde oluşabilecek sorunların önüne geçmek amacıyla bankalara verdiği borçlanma ve borç verme imkanıdır. İşlemler gecelik olarak saat 16 - 17 arasında gerçekleşir. Geç Likidite Penceresi işlemlerinde uygulanacak borçlanma faiz oranı yüzde 0, borç verme faiz oranı ise gecelik borç verme faiz oranına 150 baz puan eklenmesiyle hesaplanmaktadır. Şuan GLP borç verme faiz oranı % 15.00 düzeyinde.

Bir de ağırlıklı ortalama fonlama maliyeti var. MB' nın faize yön vermek ve bu şekilde enflasyonu kontrol etmek için kullandığı araçtır. Politika faizi ile gecelik borç verme faizinin ağırlıklı ortalaması alınarak hesaplanmaktadır. Faiz koridorundaki yılan da budur. MB asıl olarak bunu kullanır.


NOT: Repo,ingilizce repurchase demek yani geri alım vaadiyle satım demektir. Baz Puan, faiz oranlarındaki değişimi gösterir, 100 baz puanlık değişim %1'lik değişimi ifade  eder.