Forward - Futures - Opsiyon

Türev piyasalar, vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerinin işlem gördüğü piyasa veya borsaları ve buna benzer sözleşmelerin işlem gördüğü diğer organize olmamış piyasaları kapsamaktadır.

Vadeli piyasalarda işlem gören türev ürünler şunlardır:

Forward: Bir varlığın, ileriki bir tarihte, önceden belirlenmiş bir fiyattan alınıp satılmasıdır.

Örneğin: Spot piyasada 1$ = 5.00₺ iken, 1000$ için 5000₺ verip alabiliriz. Ancak bize 3 ay sonra 1000$ lazımsa bunun için 3 ay vadeli bir Forward sözleşmesi yapabiliriz. 3 ay vadeli Forward sözleşmesi fiyatı 1$ = 5.50₺ ise, bunu satın alan yatırımcı 1000$ için 5500₺ vereceğini bilir. Asıl bilinmeyen dolar kurunun Spot piyasada ne olacağıdır. 

3 ay sonra Spot piyasada dolar kuru 1$ = 6.00₺ olursa, Forward satın alan (1000$ = 5.500₺) 500₺  kar elde eder.
3 ay sonra Spot piyasada dolar kuru 1$ = 5.00₺ olursa, Forward satın alan (1000$5.500₺) 500₺ zarar etmiş olur.

Forward sözleşmeleri borsada işlem görmez. Tezgah Üstü Piyasalarda işlem görür. Bu piyasalarda belirli kurallar ve fiziki bir yer olmadığından fiyat alıcı ve satıcı arasında pazarlıkla belirlenir.

Futures: Forward' ın gelişmiş halidir, içerik ve vadeler standarttır, organize piyasalarda (borsada) işlem görürler. Takas Bank teminatındadır. İşlem yapabilmek için teminat yatırılır.

Opsiyon Sözleşmeleri: Opsiyonu alan yatırımcı belli bir opsiyon primi karşılığında opsiyonu kullanma hakkına sahiptir.
Fiyatlarda yükseliş beklentisi varsa, 'alım opsiyonu' alınır ya da 'satım opsiyonu' satılır.
Fiyatlarda düşüş beklentisi varsa, 'satım opsiyonu' alınır ya da 'alım opsiyonu' satılır.

Örneğin: Satıcıya 1000₺ ye yazın bir bisiklet almak için 20₺ opsiyon primi verdim anlaştık.

Yazın bisiklet fiyatı 1200₺ olursa, ben 1000₺ + 20₺ bisiklet sahibi olurum.180₺ karım olur.
Yazın bisiklet fiyatı 800₺ olursa, ben 800₺ + 20₺ bisiklet sahibi olurum. 20₺ zararım olur.

Opsiyon sözleşmesi sözleşmeden dönme hakkı verir. Zarar durumu sadece verilen prim kadardır.


NOT: Spot Piyasa, işlemler piyasa fiyatından yapılır. Teslim de en fazla iki gün sürer. Nakit piyasa da denir.

KAYNAKLAR:
https://www.investaz.com.tr/ , https://www.borsaistanbul.com/

Coase Teoremi

Dışsallık, bir üretim ya da tüketim faaliyeti sonucu piyasa mekanizması dışındaki birimlerin olumlu veya olumsuz etkilenmesidir. İlk kez Knut Wicksell tarafından kullanılmıştır.

Örneğin, fabrikanın atık sularından çiftçinin koyunlarının ölmesi veya çocukların hastalanması gibi
ya da durakta sigara içen birinden rahatsız olunması vb...

Dışsallıklarla mücadelede kamu kesimi yanında özel çözümler de vardır. Bunlardan bir tanesi Ronald Coase tarafından geliştirilen Coase Teoremi'dir.

Coase Teoremi: işlem maliyetleri olmadığında, mülkiyet haklarına bakılmaksızın tarafların karşılıklı pazarlıkla dışsallık sorununu çözmesine denir.

Ronald Coase'ye göre zararlı etkiler karşılıklılık niteliğine sahip olduğu için yalnızca bir taraf zararın sorumlusu olarak belirlenemez ve zararlı etkilerin yol açtığı sorunları çözerken amaç üretim değerini maksimize etmek olmalıdır.

Geleneksel yaklaşımda sorun genelde A’nın B’ye zarar verdiği ve alınması gereken karar A’nın nasıl kısıtlanması gerektiğidir. Fakat B’ye zarar vermekten kaçınmak A’ya zarar verebilir. Burada çözülmesi gereken asıl problem: A’nın mı B’ye zarar vermesine izin verilmeli yoksa B’nin mi A’ya zarar vermesine izin verilmelidir. Buradaki sorun daha fazla zarardan kaçınmaktır.

İşlem maliyetlerinin sıfır olması varsayımı gerçek ekonomik hayatta çok fazla geçerli olan bir varsayım değildir. Gerçek dünyada işlem yapmak maliyetlidir. İşte bu yüzden taraflar dışsallığın çözümünde kendileri için minimum maliyetli çözümü seçerken bu çözüm en etkin çözüm olmayabilir.

 Ronald Coase

                                                                                                                               

NOT: İşlem maliyetleri,tarafların birbiriyle görüşmesinin zaman ve maliyet aldığı durumda ortaya çıkar.


KAYNAK: https://dergipark.org.tr/download/article-file/146161 

                                                                                                                                   

Peocock ve Wiseman'ın Sıçrama Tezi

Peacock ve Wiseman, sıçrama tezinde kamu harcamalarının artışı incelemişlerdir. Wagner'de olduğu gibi  kamu harcamalarındaki artış düz ve devamlı bir trend izlemez ancak sarsıntılı durumlarda  artış gösterir.

Savaş, afet, deprem vb. bunalım dönemlerinde kamu gelirlerindeki artışa bağlı olarak kamu harcamalarının artığını ve bir daha eski seviyesine düşmeyeceğini savunurlar.

99 depreminde zarar gören bölgelerin finansmanı için gelen özel iletişim vergisini hala uygulamada...

Bu tezlerini üç şeyle doğrularlar:

Yer değiştirme etkisi: toplumda bir sosyal kargaşa çıktığında, hükümet bu durumla mücadele için vergi oranlarını artırır.Böylelikle ilk seviyedeki vergi ve harcama yenisi ile yer değiştirir. Ancak sosyal sıkıntı sona erince vergiler ve harcamalar eski duruma geri dönmez.

Konsantrasyon etkisi: bir ekonomide ekonomik büyüme yaşanıyorsa merkezi yönetimin ekonomik faaliyetleri yerel yönetimlerin faaliyetlerinden daha fazla artma eğilimi gösterir.

Denetim etkisi: olağanüstü bir hal olmasa da yeni kamu harcamalarına veya önceden ihmal edilen harcamalara başlamak vergileri eski seviyesine indirmeye tercih edilir. Ayrıca bu gelirlerin ve harcamaların denetimi için de ayrıca harcama yapmak gerekir




Kaynak: https://bbamantra.com/peacock-wiseman-hypothesis/

X ve Y Teorisi - Dauglas Mc Gregor

McGregor' ın 1960' ta yayınlanan, 'The Human Side of Enterprise' adlı kitabında açıkladığı X ve Y teorilerinde yöneticilerin çalışanlarına karşı nasıl bir yönetim tarzı benimsemeleri gerektiğini vurgulamıştır.

X teorisine göre yöneticiler çalışanlarına karşı otoriter bir tavır takınmalıdır. Emir verir, iş sürecine kontrol eder, gerektiğinde bağırır ve cezalandırabilir. Çünkü X çalışanlar çalışmayı sevmez, motivasyonları eksiktir, sorumluluk almaktan kaçınırlar.

Bu özelliklerinden dolayı kontrol edilmeli, denetlenmelidirler. Motivasyon kazandırmak için ödüllendirilmelidir.

Y teorisinde ise yöneticiler çalışanlarına karşı iyimser ve katılımcıdır. Onlarla ortak çalışmaya dayalı güven temelli bir ilişki kurarlar. Çünkü Y çalışanlar işlerine hırs ve tutkuyla bağlıdır. Sorumluluk almaktan kaçınmazlar, aksine daha fazla sorumluluk alarak kendilerini geliştirirler. Self motivelerdir, yaratıcıdırlar.

Yöneticiler takım ruhunun hakim olduğu, katılımcı ortamlar oluşturmalıdır. Çalışanlara mücadeleci görevler vermelidir.

Şunu açıklamakta fayda var; Mc Gregor X-Y teorisinde çalışanları sınıflandırmaktan ziyade bu çalışanlara karşı yönetim tarzını anlatmıştır. İlk giriş cümlesinde belirttiğim gibi.

Peki işyerinde durum nedir?

Bir çok yönetici daha çok iki yönetim tarzının karışımını kullanıyor. İki yönetim tarzı da çalışanları motive etse de hangisinin daha başarılı olacağı organizasyonun amaçlarına ve çalışanların istek ve arzularına bağlıdır.

Aslına bakarsanız çalışanlardan maksimum verim almak için yöneticiler, çalışanlarına karşı sevgilisi-eşi-çocuğu gibi davranmalıdır. Dinleyen, Anlayan... bildikleriniz.

Muhasebe'nin Temel İlkeleri

Muhasebe, işletmenin varlıkları, borçları ve özkaynakları üzerinde değişim yaratan mali işlemlere ait bilgileri kaydeden, sınıflandıran, özetleyen ve analiz-yorum yapan ve bunları ilgililere rapor eden sistemdir. Tanımda da belirtildiği gibi muhasebenin temel işlevleri; kaydetmek, sınıflandırmak, özetlemek, analiz ve yorum'dur.

Kaydetme işlevi Yevmiye Defteriyle, sınıflandırma işlevi Defter-i Kebirle gerçekleştirilir. Özetleme bölümünde de mali tablolar çıkartılır. Tabi şimdi bu işlemler ve diğer bir çok işlem elektronik ortamda tutulmakta.

Temel ilkeler muhasebenin belli bir düzen içerisinde yasalara uygun olarak yürütülmesini sağlar. 

1 - Sosyal Sorumluluk:  İşletme ile ilgili işlemlerde belli bir kişi veya grubun çıkarlarını değil de tüm toplumun çıkarlarını gözetir. Bu ilke diğer kavramlara da temel teşkil eder.

2 - Kişilik Kavramı: İşletmenin, sahiplerinden ve çalışanlarından ayrı bir kişiliğe sahip olduğunu ve işlemlerin sadece bu kişilik adına yürütülmesi gerektiğini vurgular. Tek düzen hesap planındaki; 131 Ortaklardan Alacaklar, 136 Personelden Alacaklar gibi hesaplar bu kavramın gereğidir.

3 - İşletmenin Sürekliliği: İşletme kurulurken belli bir dönem için kurulmaz, faaliyetleri sınırsızdır. Sahipler, hissedarlar ölse dahi işletme faaliyetine devam eder.

4 - Dönemsellik Kavramı: Bu kavramda işletmenin sürekliliği belli dönemlere ayrılmıştır. Her dönemin sonuçları diğer dönemlerden bağımsız olarak belirlenir. Faaliyet dönemi genel olarak 1 Ocak - 31 Aralık' tır. 180 Gelecek Aylara Ait Giderler, 181 Gelir Tahakkukları gibi hesapların kullanılması, Alacak ve Borç Senetlerine Reeskont ayırmak, Amortisman hesaplamak vb.

5 - Parayla Ölçme Kavramı: Muhasebedeki işlemlerin kayıtlara ortak bir para ölçüsü ile yansıtılmasını ifade eder. Kayıtlar işletmenin bulunduğu ülke parasına göre kaydedilir. Türkiye'de işlemler dövizle yapılsa da Türk Lirası olarak kaydedilir.

6 - Maliyet Esası Kavramı: İşletme varlıklarının elde edilme maliyeti ile kaydedilmesini gerektirir. Ticari mal alımında taşıma,sigorta, kurulum giderlerinin malın maliyetine eklenmesi, hisse senedi alış maliyeti, bina alımında tapu harcı-komisyon giderlerinin binanın değerine eklenmesi

7 - Tutarlılık Kavramı: Muhasebe uygulamaları ve politikalarının birbirini izleyen dönemlerde değiştirilmeden uygulanmasını ifade eder. (geçerli nedenlerin olması halinde işletme, politikalarını değiştirebilir. bu değişiklikler dipnotlarda gösterilir) Reeskont ayırmak dönemsellik kavramı gereğidir ancak  her yıl tekrar edilmesi bu kavramdan dolayıdır,

8 - Tam Açıklama Kavramı: Finansal tabloların onlardan faydalanacak olan kişi veya kurumların anlayabileceği şekilde açık ve anlaşılır düzenlenmesi sağlar. Bilanço dipnotlarında yöntem değişiklikleri, sigorta bedelleri vb gösterilmesi bu kavramın gereğidir.

9 - İhtiyatlılık Kavramı: İşletme faaliyet dönemi boyunca temkinli olmalı, riskleri göz önüne almalıdır. Bu kavram, muhtemel gider ve zararlar için karşılık ayrılmasını, ancak muhtemel gelir ve kârlar için herhangi bir işlem yapılmamasını ifade eder. (gizli yedek veya fazla karşılık ayrılmasına gerekçe oluşturur! Ayrılmamalıdır.) Şüpheli alacaklar için ayrılan karşılıklar, değeri düşen mallar için ayrılan karşılıklar vb.

10 - Özün Önceliği Kavramı: Yapılan işlemlerin muhasebeye yansıtılmasında biçimlerinden çok özlerinin önemli olduğunu vurgular. Dönem sonunda vadeli çek varsa bunun senet hesabına aktarılması.

11 - Önemlilik Kavramı: Bir hesap kaleminin nispi ağırlık ve değerinin, mali tablo değerlemeleri ya da karar alıcıların kararlarını etkileyebilecek düzeyde olmasını ifade eder.


    Finansal raporların uluslararası standartlara uyumlu olarak düzenlenmesini ve denetlenmesini sağlayacak standartlar koyma, etkin bir kamu gözetimi gerçekleştirme görevi de Kamu Gözetim Kurumu tarafından gerçekleştirilmektedir

Küresel Ticaret

Bir ülke diğer ülkeyle karşılıklı ticaret yapacaksa bundan yarar sağlaması gerek, yani bu ticaret dolayısıyla kâr etmeli ve refahını artırmalıdır. Bu bağlamda küresel ticaretin temeli Adam Smith ve David Ricordo'nun teorileriyle başlar. Teorilerdeki bazı varsayımlar şunlardır: iki ülke ve iki mal vardır, para yoktur, taşıma - sigorta vb giderler yoktur, üretim faktörleri ülke içerisinde serbestçe dolaşır ülke dışında ise tam hareketsizdir.

Mutlak Üstünlükler Teorisi - Adam Smith

Teoriye göre bir ülke bir mal üretiminde mutlak üstünlüğe sahipse bu malın üretiminde uzmanlaşmalı ve ihraç etmelidir. Diğer malı ise ithal edecektir.

Grafiğe baktığımızda bir birim emekle A ülkesi X malından 4 birim Y malından 6 birim üretmektedir; B ülkesi X malından 2 birim Y malından 1 birim üretmektedir. Bu durumda A ülkesi hem X malında hem Y malında mutlak üstünlüğe sahiptir. Adam Smith'e göre bir ülke iki malda da mutlak üstünse karşılıklı ticaret yapılamaz. 

Karşılaştırmalı Üstünlükler Teorisi - David Ricardo

David Ricardo bunun yanlış olduğunu ve karşılıklı ticaret için üstünlüğün derecesine bakılması gerektiğini söyler. Bir ülke bir malın üretiminde karşılaştırmalı üstünse o malın üretiminde uzmanlaşmalı ve ihraç etmelidir.

Grafikte A ülkesi B ülkesine göre X malında 2x kat Y malında 6x kat üstünlüğe sahiptir. Bu durumda A ülkesi Y malını üretip ihraç etmeli X malını ithal etmelidir.

Faizler

Klasik İktisadi Düşünceye göre  faiz, bugünkü tüketimden vazgeçmenin bedelidir ve faiz oranı mal piyasasında belirlenir, yani tasarruf ile yatırımların eşitlendiği noktadadır.
Keynese göre likiditeden vazgeçmenin bedelidir ve faiz oranı para arzının para talebine eşitlendiği noktada belirlenir. Daha bir çok şekilde tanımlayabiliriz; borç veren için getiri, borç alan için maliyet vb.

Piyasada farklı türlerde faiz oranı vardır. Bunlardan bazılarını açıklayalım.

Nominal Faiz: Ekonomik birimlerin borçlanma işlemlerinde kullandığı faiz oranıdır. Bankaların mevduatlar için açıkladığı faiz de nominal faizdir. Bir de Net Nominal Faiz vardır,bu ise kesilen stopaj oranının faizden düşülmesiyle hesaplanır.

Reel Faiz: Bir ekonomik veriye reel diyebilmek için enflasyondan arındırılması gerekmektedir. Faiz açısından da böyledir. Nominal Faizin enflasyon oranına göre düzeltilmiş haline reel faiz denir ve şu şekilde hesaplanır: (reel faiz = nominal faiz - beklenen enflasyon) Bu eşitlik Fisher Denkliği olarak bilinir.
Örneğin, nominal faiz %12, beklenen enflasyon da % 9 olsun. Böylelikle reel faiz 0.12 - 0.09 = 0.03 yani %3' lük bir reel faiz vardır. (Reel faizin pozitif olması önemlidir çünkü tasarrufları teşvik eder. Ne kadar çok tasarruf o kadar çok yatırım anlamına gelir.)

Bir de Düzeltilmiş Fisher Denkliği var, bu bize hesaplamada daha net sonuçlar verir: [ reel faiz = ((1 + nominal faiz) / (1 + beklenen enflasyon)) - 1]. Bu durumda reel faiz % 2,75 oluyor.

Gösterge Faiz: Vadesine 2 yıl kalan, 3 ayda bir kupon ödemesi bulunan, alım satım hacmi olarak piyasada en çok işlem gören devlet tahvillerinin ikincil piyasada oluşan faizine denir.

Bir Hafta Vadeli Repo İhale Faizi: 1 Haziran 2018 tarihinden itibaren Merkez Bankasının Politika Faizi olarak kullanılmaktadır. Merkez Bankası bir haftalığına bankaların ellerinde bulunan tahvilleri alıyor, karşılığını % 12 faizle borç olarak veriyor. Bankalar da bir hafta sonra aldıkları borcu ve % 12' lik faizi Merkez Bankasına ödüyor ve tahvillerini geri alıyor.

Gecelik Borç Verme Faizi: Bankalar, Merkez Bankasından bir geceliğine borç alıp ertesi gün faizi ile birlikte ödüyor. Şuan gecelik borç alma faiz oranı % 10.50 , borç verme faiz oranı % 13.50 düzeyinde bulunuyor. Burada asıl mesele paraya olan ihtiyaç değildir. Bankalar yasaları gereği açık vermeden kapanmak zorundadır, hesaplarını kapatabilmek için alıp verirler.

Geç Likidite Penceresi: Merkez Bankasının son borç veren makam olarak, gün sonu ödeme sistemlerinde oluşabilecek sorunların önüne geçmek amacıyla bankalara verdiği borçlanma ve borç verme imkanıdır. İşlemler gecelik olarak saat 16 - 17 arasında gerçekleşir. Geç Likidite Penceresi işlemlerinde uygulanacak borçlanma faiz oranı yüzde 0, borç verme faiz oranı ise gecelik borç verme faiz oranına 150 baz puan eklenmesiyle hesaplanmaktadır. Şuan GLP borç verme faiz oranı % 15.00 düzeyinde.

Bir de ağırlıklı ortalama fonlama maliyeti var. MB' nın faize yön vermek ve bu şekilde enflasyonu kontrol etmek için kullandığı araçtır. Politika faizi ile gecelik borç verme faizinin ağırlıklı ortalaması alınarak hesaplanmaktadır. Faiz koridorundaki yılan da budur. MB asıl olarak bunu kullanır.


NOT: Repo,ingilizce repurchase demek yani geri alım vaadiyle satım demektir. Baz Puan, faiz oranlarındaki değişimi gösterir, 100 baz puanlık değişim %1'lik değişimi ifade  eder.

Taylor Kuralı

Amerikalı iktisatçı, aynı zaman da Stanford Üiversitesi'nde prof. olan Jhon B. Taylor tarafından geliştirilmiştir. Taylor Kuralı, para politikasının yürütülmesinde beklenenlerle gerçekleşenlerde sapma olursa ''kısa dönemli nominal faiz oranı'' kullanılması gerektiğini söyler.

Formulasyonu şu şekilde yapmıştır;

Merkez bankası kısa dönem borç verme faiz oranını belirlerken gerçekleşen ve potansiyel GSYH arasındaki fark ile gerçekleşen ve beklenen enflasyon oranı arasındaki farkı dikkate alması gerekir.

Fiili hasıla potansiyel hasılayı % 1 aştığında kısa dönem faiz oranı gelirin % 5' i daha az artırılmalıdır. Gerçekleşen enflasyonun beklenen enflasyonu % 1 aştığı durumda kısa dönem faiz oranı fiyatlardan % 1' den daha fazla artırılmalıdır.

Bu kuralın uygulanmasında enflasyon artarken büyüme de artıyorsa enflasyonu azaltmak için faizi yükseltmek gereklidir. (büyüme artışı olumlu gelişmedir ve istenen budur ancak enflasyonun artması istenmez)

Enflasyon oranı azalırken büyüme de azalıyorsa büyümeyi artırmak için faizi indirmek gereklidir. (enflasyondaki düşüş olumludur ancak büyümenin azalması istenmez)

Burada asıl sorun veya soru şudur: Enflasyonda artış varken büyüme azalıyorsa..? Böyle durumlarda Taylor Kuralı çözümsüz kalır.

Ekonomi politikası teoride olduğu gibi basit değildir. Bu gibi çelişkili durumlarda karar alıcılar ekonominin içinde bulunduğu duruma göre en iyiyi seçmeye çalışmalıdır.